Στον ΙΝ Αγ. Σπυρίδωνος Πύργου η Ακολουθία του Ακάθιστου Ύμνου

«Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια, ως λυτρωθείσα των δεινών, ευχαριστήρια, αναγράφω σοι η Πόλις σου, Θεοτόκε, αλλ’ ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον, εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον ίνα κράζω σοι, Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε».

“Σ’ Εσένα Θεοτόκε, την Υπέρμαχο Στρατηγό, μ’ ευγνωμοσύνη η Πόλη σου αποδίδει τη νίκη. Και σου αναπέμπει θερμές ευχαριστίες, επειδή (με τη δική σου επέμβαση) λυτρωθήκαμε απ’ τις συμφορές. Εσύ όμως που η δύναμή σου είναι ακατανίκητη, ελευθέρωσε κι εμένα από κάθε είδους κινδύνους, για να σου αναφωνώ: Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε”.

Αγαπητοί μας φίλοι και Χριστιανοί μας, σήμερα Παρασκευή της Ε΄ Εβδομάδος των Νηστειών, γνωστή επίσης ως Παρασκευή του Ακαθίστου Ύμνου το βράδυ στους Ιερούς Ναούς μας θα ψαλλούν πλέον μαζί και οι τέσσερες στάσεις των Χαιρετισμών στην Πάναγνη Μητέρα του Χριστού! Αυτής της γυναίκας που βρίσκεται πάντοτε δίπλα μας σιωπηλή, σκουπίζει τον ιδρώτα μας, μας χαμογελάει και μας περιμένει στο τέλος του δρόμου, για να μας χαρίσει το ίδιο Της το παιδί, τον ίδιο Της τον εαυτό!

Τι είναι όμως ο Ακάθιστος Ύμνος, γνωστός στους περισσότερους ως «Οι Χαιρετισμοί της Παναγίας»; Είναι ένας ύμνος, ένα «τραγούδι», ξεχείλισμα ευγνωμοσύνης και αγάπης του Ορθόδοξου λαού, αφιερωμένο στην Μητέρα Παναγία, που προστρέχει σε κάθε ανάγκη του. Ονομάστηκε «Ακάθιστος» επειδή, όταν ψαλλόταν για πρώτη φορά στην Κωνσταντινούπολη στις 8 Αυγούστου του 626 μ.Χ., ύστερα από την σωτηρία της Πόλης, ο λαός ήταν όρθιος και προσευχόταν όλη τη νύχτα με βαθιά κατάνυξη. Ποια γεγονότα όμως προηγήθηκαν ώστε να ψάλλουν όλοι εκείνο το βράδυ (της 8ης Αυγούστου του 626), με ιδιαίτερη ευλάβεια, αυτόν τον υπέροχο ύμνο στην Παναγία μας;

Το 626 μ.Χ. η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση. Ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος, με το μεγαλύτερο μέρος του βυζαντινού στρατού, είχε εκστρατεύσει εναντίον των Περσών. Τότε οι Πέρσες συμμάχησαν με τους Αβάρους και με πολυάριθμο στρατό πολιόρκησαν την πρωτεύουσα του Βυζαντίου από στεριά και θάλασσα. Ο πρωθυπουργός Βώνος και ο Πατριάρχης Σέργιος οργάνωσαν υπεράνθρωπη αντίσταση και απέκρουσαν τις σφοδρές επιθέσεις των εχθρών. Ο άμαχος πληθυσμός κατέκλυζε τις Εκκλησίες και προσευχόταν στο Θεό και στην Θεοτόκο για τη σωτηρία της Πόλης. Ο Πατριάρχης με την Ιερή εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, περιφερόταν στα τείχη και εμψύχωνε τους πιστούς υπερασπιστές. Η τελική επίθεση όμως είχε ξεσπάσει και οι αμυνόμενοι φαινόταν ότι δε θα άντεχαν για πολύ ακόμη. Τότε συνέβη κάτι απροσδόκητο και φοβερό. Μια πολύ δυνατή θύελλα ξέσπασε ξαφνικά και τα εχθρικά καράβια, που πολιορκούσαν την Βασιλεύουσα, άρχισαν να καταποντίζονται το ένα μετά το άλλο. Έντρομοι οι εχθροί εγκατέλειψαν την πολιορκία και τράπηκαν σε φυγή.

Ένα μεγάλο θαύμα είχε γίνει και οι υπερασπιστές της Πόλης απέδωσαν τη σωτηρία τους στην πολιούχο τους Θεοτόκο.

Το βράδυ της επόμενης μέρας, όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στον ιερό ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους. Εκεί όλοι μαζί έψαλλαν όρθιοι τον Ύμνο στην Παναγία, που έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Ακάθιστος Ύμνος». Όπως είναι φυσικό ένας τέτοιος ύμνος δεν θα μπορούσε να συντεθεί σε μία νύκτα. Σύμφωνα με την Εκκλησιαστική παράδοση ο ύμνος είχε συνταχθεί νωρίτερα και μάλιστα θεωρείται ότι ψαλλόταν στο συγκεκριμένο ναό, στην αγρυπνία της 15ης Αυγούστου κάθε χρόνο. Απλώς, εκείνη την ημέρα ο ύμνος εψάλλει «ὀρθοστάδην», ενώ αντικαταστάθηκε το ως τότε προοίμιο «Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς λαβὼνἐν γνώσει», με το ως σήμερα χρησιμοποιούμενο «Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τὰ νικητήρια».

Ο Ακάθιστος Ύμνος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της Βυζαντινής υμνογραφίας. Η γλώσσα του είναι σοβαρή και ποιητική, εμπλουτισμένη από πολλά κοσμητικά επίθετα καθώς και από σχήματα λόγου αντιθέσεις, μεταφορές, και παραστατικές εικόνες. Σε όλη τη χειρόγραφη παράδοση, ο ύμνος φέρεται ως ανώνυμος, ενώ ο Συναξαριστής που τον συνδέει με τα γεγονότα του Αυγούστου του 626 μ.Χ. δεν αναφέρει ούτε το χρόνο της σύνθεσής του, ούτε τον μελωδό του. Η παράδοση της Εκκλησίας αναφέρει τρεις εκδοχές για το ποιος μπορεί να είναι ο δημιουργός του ύμνου. Η επικρατέστερη είναι ότι τον ύμνο συνέθεσε ο μεγάλος υμνογράφος του 6ου αιώνα μ.Χ. Ρωμανός ο Μελωδός καθώς σε κώδικα του 13ου αιώνα μ.Χ. υπάρχει μεταγενέστερη σημείωση, του 16ου αιώνα μ.Χ., η οποία αναφέρει τον Ρωμανό ως ποιητή του ύμνου.

Η δεύτερη εκδοχή θέλει ως δημιουργό τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γερμανό τον Α΄ ο όποιος έζησε τα γεγονότα της πολιορκίας και επειδή σε μια λατινική μετάφραση του ύμνου, η οποία έγινε γύρω στο 800 μ.Χ. από τον επίσκοπο Βενετίας Χριστόφορο, τον αναφέρει ως δημιουργό του ύμνου. Η τρίτη εκδοχή παρουσιάζει ως δημιουργό του Ακάθιστου Ύμνου τον Κοσμά τον Μελωδό. Η εκδοχή αυτή βασίζεται σε μια παλαιά αχρονολόγητη εικόνα του Ευαγγελισμού στο παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου της Μονής του Αγίου Σάββα στα Ιεροσόλυμα, όπου εικονίζεται ο μοναχός Κοσμάς να κρατάει ένα ειλητάριο που γράφει «Ἄγγελος πρωτοστάτης οὐρανόθεν ἐπέμφθη». Άλλες, λιγότερο πιθανές απόψεις θεωρούν ως μελωδό του ύμνου τον Πατριάρχη Σέργιο, τον Ιερό Φώτιο τον Απολινάριο τον Αλεξανδρέα, τον Μητροπολίτη Νικομήδειας Γεώργιο Σικελιώτη, τον Γεώργιο Πισίδη, και άλλους, που έζησαν από τον 7ο μέχρι τον 8ο αιώνα. Βέβαιο, είναι πάντως, ότι οι ειρμοί του Κανόνα του Ακάθιστου Ύμνου είναι έργο του Ιωάννου Δαμασκηνού, ενώ τα τροπάρια του Ιωσήφ Ξένου του Υμνογράφου.

Ο Ακάθιστος Ύμνος δεν συνδέεται άμεσα με την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, συνδέεται όμως με την εορτή του Ευαγγελισμού, που συμπίπτει ημερολογιακά πάντοτε μέσα στη κατανυκτική αυτή περίοδο της Σαρακοστής. Είναι η μόνη μεγάλη εορτή, που λόγο του πένθιμου χαρακτήρα της Τεσσαρακοστής, στερείται προεορτίων καί μεθεορτίων. Αυτή ακριβώς την έλλειψη έρχεται να καλύψει η ψαλμωδία του Ακαθίστου Ύμνου, τμηματικά κατά τα Απόδειπνα των Παρασκευών και ολόκληρος κατά την Παρασκευή της Ε’ εβδομάδος. Ο Ακάθιστος Ύμνος, λοιπόν, έρχεται να συνοδέψει την γιορτή του Ευαγγελισμού και να καλύψει το κενό που δημιουργείται λόγω της περιόδου της Νηστείας, όσον αφορά τα προεόρτια και μεθεόρτια. Και επειδή ο εορτασμός χαρμόσυνων γεγονότων, κατά την περίοδο Νηστείας, επιτρέπεται μόνο το Σάββατο και την Κυριακή, η ψαλμωδία του Ακάθιστου ψάλλεται κατά τα απόδειπνα των Παρασκευών τα οποία λειτουργικά όμως ανήκουν στην ημέρα του Σαββάτου.

Η λαοφιλής αυτή Ακολουθία των Χαιρετισμών, που ψάλλαμε και φέτος κατά την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, δίνει σε όλους μας την ωραία και πνευματική ευκαιρία της επικοινωνίας με τον Ουρανό δια της προσευχής και της εκζητήσεως του Θείου ελέους, που τόσο έχουμε ανάγκη όλοι μας σήμερα… Μας δίνει, ακόμη, την ευκαιρία της επικοινωνίας με την Υπεραγία Θεοτόκο. Είναι για μας η μητέρα του Χριστού, αλλά και η δική μας μητέρα. Είναι η χρυσή στάμνα και η πηγή η ακένωτος του ζώντος ύδατος Θεού. Είναι εκείνη η οποία μας λύτρωσε από τη ζοφερότητα του Άδου φέρνοντας στον κόσμο το Μονογενή Υιό του Θεού. Είναι το πρόσωπο αυτό, το οποίο μας σκεπάζει από κακώσεις δυσμενείς και μας ελευθερώνει από την ομίχλη των παθών και των δαιμονικών ενοχλήσεων. Είναι παράλληλα το λιμάνι των ψυχών, το υπήνεμο και ήσυχο στο οποίο προσορμίζονται οι ψυχές των Χριστιανών για να προστατευθούν από τα ανελέητα κύματα της θαλάσσης της παρούσης ζωής.

Αγαπητοί μας φίλοι και ευλογημένοι Χριστιανοί, η Παναγία μας, είναι ο μεγαλύτερος ευεργέτης όλου του ανθρωπίνου γένους. Μας έκανε τη μεγαλύτερη ευεργεσία. Γιατί χάρις στην δική της αρετή επισκέφθηκε την γη ο Ύψιστος Θεός και έγινε άνθρωπος στην άχραντη κοιλιά της. Και έτσι σώθηκε ο κόσμος. Υπάρχει άλλη ευεργεσία πιο μεγάλη από αυτή; Μας έφερε τον Σωτήρα και Λυτρωτή. Γι’ αυτό ονομάζεται ”ευεργέτης”. Γιατί κανείς δεν μας ευεργέτησε τόσο, όσο η αγία Μητέρα του Χριστού! Κι εμείς το ξέρουμε. Μας το είπαν οι Απόστολοι. Μας το κήρυξαν οι Άγιοι Πατέρες. Μας το υπενθυμίζουν κάθε ημέρα οι Κληρικοί μας στις Εκκλησίες μας και καταφεύγουμε σ’ Αυτήν με πίστη. Παναγία μου! φωνάζει η πονεμένη μάνα στο προσκέφαλο του άρρωστου παιδιού της. Παναγία μου! φωνάζει ο ναυτικός στην αγριεμένη θάλασσα. Παναγία μου! παρακάλεσε ο Κολοκοτρώνης, όταν κινδύνευε η Ελλάδα από τον Δράμαλη. Παναγία μου! φωνάζει η κοπέλα. Παναγία μου! κλαίει η χήρα. Παναγία μου! ακούς παντού: από καλύβες και μέγαρα, από τρώγλες μέχρι και ανάκτορα…

Αγαπητοί μας, για τους παραπάνω λόγους και πλείστους άλλους ακόμη να λέμε κάθε ημέρα τους Χαιρετισμούς στην Παναγία μας. Χαίρε! Χαίρε! Χαίρε! Παναγία μου να’ χεις χαρά. Σε χαιρετάμε. Δεν είμαστε αχάριστοι. Μας έκανες τόσο μεγάλο καλό. Έφερες τον Θεό στον κόσμο! Δε θα σου πούμε ένα “ευχαριστώ”; Ένα “χαίρε”. Να λέμε τους Χαιρετισμούς. Αυτή είναι πολύ ωραία προσευχή. Αρχοντική προσευχή. Χωρίς καθόλου ζητιανιά. Χωρίς καθόλου παρακλήσεις και ικεσίες και “θέλω κείνο, κάνε τ’ άλλο”. Δεν θέλω τίποτα! Παναγία μου σε χαιρετώ μόνο. Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε!

Ας γίνει η γλυκειά Παναγία μας, τέλος από όλους εμάς, η βασίλισσα των καρδιών μας, το πρόσωπο εκείνο και το στολίδι μαζί με τον Υιό της, στα οποία θα πρέπει να έχουμε στραμμένο διαρκώς και αδιαλείπτως το βλέμμα μας, την προσοχή μας, την ευλάβειά μας και την καρδιά μας… Ας καταλάβουμε επιτέλους κάποτε οι Έλληνες, ότι στολίδι για τον Ελληνισμό είναι η Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη μας, η Παναγιά και ο Χριστός, η παράδοσή μας, η ιστορία μας και ο πολιτισμός μας. Αυτά λοιπόν τα βαρύτιμα και πολύτιμα στολίδια μας κρατούν ζωντανούς σε τέτοιες δύσκολες στιγμές… και μάλιστα τώρα με την πανδημία του Covid-19. Αυτά και πρέπει να διατηρήσουμε ασάλευτα και ανόθευτα…