Πανελλήνιες 2020: Απαντήσεις και σχόλιο Αρχαίων Ελληνικών από το Πρότυπο Φροντιστήριο Άνοδος

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α1.α. 1. Λάθος «ἡ δὲ τοῦ φρονῆσαι … ἀπόλλυσιν»

2. Λάθος «ὑπὸ δὲ τῆς περιαγωγῆς … γίγνεται»
3. Σωστό «Τούτου τοίνυν … διαμηχανήσασθαι»

Α1.β. 1. Η αντωνυμία σφεῖς αναφέρεται στο τινὲς ἐπαγγελλόμενοι

2. Η αντωνυμία ᾧ αναφέρεται στο τὸ ὄργανον

Β1.

• Αρχική σημασία της λέξης παιδεία είναι αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί, η ανατροφή, η διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Από τον 5ο, όμως, αιώνα και εξής ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια (σωματική και πνευματική), που αποτελεί προνόμιο μόνο του ανθρώπου (γι’ αυτό άλλωστε και στα λατινικά αποδίδεται με τον όρο humanitas). Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτωνα η μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και γυμναστική. Παίδευση είναι η πορεία προς την παιδεία (Πλατ. Όροι 410: παίδευσις παιδείας παράδοσις). Συγκεκριμένα, για τον Πλάτωνα παιδεία είναι η στροφή της ψυχής προς την ιδέα του αγαθού, η δύσκολη πορεία από την άγνοια στη γνώση. Σε άλλο σημείο της Πολιτείας ο Πλάτωνας αναφέρει ότι η παιδεία παρέχεται για το σώμα με τη γυμναστική και για την ψυχή με τη μουσική.
• τὸ ὄν: Θα κατανοήσουμε καλύτερα αυτήν την ουσιαστικοποιημένη μετοχή του εἰμί, αν σκεφτούμε ότι αποδίδει την υπαρκτική σημασία του ρήματος. Το ὂν είναι το υπαρκτό. Η αναζήτηση του αληθινά υπαρκτού αποτέλεσε εξ αρχής για τη φιλοσοφία μέγα ερώτημα, το λεγόμενο οντολογικό ερώτημα: τὸ πάλαι τε καὶ νῦν καὶ ἀεὶ ζητούμενον καὶ ἀεὶ ἀπορούμενον, τί τὸ ὄν (Αριστοτέλης, Μετὰ τὰ φυσικά 1028b2-4). Αυτό που υπάρχει πραγματικά είναι μόνο οι Ιδέες, όχι τα αισθητά.
• ὁ φανός, -ή, -όν: φωτεινός, λαμπρός. Η λέξη σκοτώδης, που ακολουθεί, είναι αντίθετη. Η συνηθισμένη στον Πλάτωνα αντίθεση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι λειτουργεί συμβολικά για την αντίθεση παιδείας – απαιδευσίας (έλλειψη παιδείας).
• περιαγωγή: μεταστροφή. Η λέξη έχει φιλοσοφική βαρύτητα, διότι δείχνει πως η γνώση και η παιδεία, καθώς στρέφεται στον κόσμο, οφείλει να έχει πάντα καθολικό χαρακτήρα και να μην εξαντλείται σε προσέγγιση από μία επιμέρους οπτική γωνία. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η χρήση του δεοντολογικού ρηματικού επιθέτου περιακτέον, το οποίο όμως δεν προτρέπει απλώς σε μια ευρύτερη θέαση αλλά αποβλέπει σε μια μεταστροφή της ψυχής από τον κόσμο των αισθήσεων προς τον κόσμο των Ιδεών. Πρόκειται, όπως και στην περίπτωση της παιδείας, για μια στροφή όλης της ύπαρξης προς τον «ήλιο», προς το αγαθό –για μια επώδυνη πορεία. Λίγο παρακάτω (521d) ο Πλάτων θα ονομάσει την άνοδο της ψυχής προς το όντως Ον, «μεταστροφή/επιστροφή της ψυχής από μια νυχτερινή μέρα στην αληθινή μέρα» –και αυτή είναι η «αληθινή φιλοσοφία».
• Για να επεξηγήσει τη θέση του ο Σωκράτης χρησιμοποιεί μια παρομοίωση από τον τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού: όπως ένα μάτι (ὄμμα) στρέφεται μαζί με όλο το σώμα από το σκοτεινό μέρος προς το φωτεινό, αν δεν μπορεί να αντικρίσει το φως με άλλον τρόπο, έτσι και το όργανο της μάθησης μαζί με όλη την ψυχή πρέπει να μεταστραφεί από τον μεταβαλλόμενο κόσμο της εμπειρίας (ἐκ τοῦ γιγνομένου) προς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή να ανυψωθεί προς το αληθινά υπαρκτό (το ὄν) και να φτάσει ως την πιο κατάφωτη βαθμίδα του όντος (τὸ φανότατον), έως ότου καταφέρει να ατενίσει (θεωμένη) το πολύ δυνατό φως του. Το φανότατον τοῦ ὄντος είναι η Ιδέα του Αγαθού, την οποία ο Σωκράτης ταυτίζει με το αληθινά υπαρκτό ον. Η χρήση του ρηματικού επιθέτου περιακτέον προσδίδει δεοντολογικό χαρακτήρα στη διατύπωση και τονίζει την αναγκαιότητα της μεταστροφής της ψυχής.

Β2.

• οὐκ ἐνούσης ἐν τῇ ψυχῇ ἐπιστήμης / τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ: ο Πλάτων δεν πιστεύει ότι ο άνθρωπος αποκτά τη γνώση ως πληροφορία που λαμβάνει χώρα έξωθεν, αλλά ότι την ανακαλύπτει και την παράγει μέσα του. Γι’ αυτό και αυτήν την έντονα βιωματική γνωστική διαδικασία την ονομάζει συμβολικά ἀνάμνησιν (Φαίδων 76a).
• Ο Σωκράτης επιχειρεί να ορίσει την έννοια της παιδείας. Ξεκινά με αποφατική διατύπωση, αναφέροντας τι δεν είναι παιδεία. Στη συνέχεια, καλεί του συνομιλητές του (ἡμᾶς) να ομολογήσουν πως αν είναι αλήθεια (εἰ ταῦτ’ ἀληθῆ) όσα υποστήριξε προηγουμένως, τότε πρέπει να ομολογήσουν ότι και η παιδεία δεν έχει το περιεχόμενο που της αποδίδουν όσοι την ασκούν ως επάγγελμα (ἐπαγγελλόμενοι). Οι επαγγελματίες της παιδείας ισχυρίζονται πως στην ψυχή δεν υπάρχει γνώση και πως αυτή ο άνθρωπος την αποκτά μέσα από τη διαδικασία της μάθησης. Συνεπώς, οι ίδιοι μέσω της διδασκαλίας τους προσπαθούν να εμφυτεύσουν τη γνώση (ἐντιθεῖναι) στην ψυχή των μαθητών, σαν να βάζουν την ικανότητα της όρασης στα μάτια ενός τυφλού, ώστε να μπορεί να βλέπει με αυτά (παρομοίωση). Μέσω της παρομοίωσης επιχειρεί να αποδείξει την ανικανότητα των σοφιστών να ανταποκριθούν στις υποσχέσεις τους. Ταυτόχρονα, ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί συχνά την αντίθεση φωτός – σκότους, την οποία συνδέει με την παιδεία και την απαιδευσία.
• Με την επανάληψη της πρόθεσης ἐν (ἐνούσης, ἐν, ἐντιθέναι, ἐντιθέντες) ο Πλάτων επιχειρεί να καταστήσει αισθητό το βιωματικό χαρακτήρα της γνώσης.
• Στο σημείο αυτό ο Σωκράτης υπαινίσσεται τους σοφιστές, οι οποίοι είχαν ως επάγγελμά τους τη μόρφωση έναντι αμοιβής. Συγκεκριμένα, ο Πρωταγόρας στον ομώνυμο διάλογο αναφέρει στον Σωκράτη ότι μπορεί να διδάξει σε ένα νέο την εὐβουλία, δηλαδή την ικανότητα για σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων σε θέματα ιδιωτικά και δημόσια.

Β3. 1 → α

2 → γ

3 → β

4 → β

5 → γ

Β4.α. φανόν → φάσμα

ἀνασχέσθαι → ανακωχή

περιακτέον → άξονας

τετραμμένῳ → ανατροπή

ἐντιθέντες → παρακαταθήκη

ἀπόλλυσι → απώλεια

Β4.β. Οι σύγχρονοι πολιτικοί επαγγέλλονται συλλογική ευημερία, πρόοδο και ανάπτυξη.

Τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας τυγχάνουν ευρείας αποδοχής από το νεανικό αναγνωστικό κοινό.

Β5.

• Αρχική σημασία της λέξης παιδεία είναι αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί, η ανατροφή, η διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Από τον 5ο, όμως, αιώνα και εξής ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια (σωματική και πνευματική), που αποτελεί προνόμιο μόνο του ανθρώπου (γι’ αυτό άλλωστε και στα λατινικά αποδίδεται με τον όρο humanitas). Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτωνα η μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και γυμναστική. Παίδευση είναι η πορεία προς την παιδεία (Πλατ. Όροι 410: παίδευσις παιδείας παράδοσις). Συγκεκριμένα, για τον Πλάτωνα παιδεία είναι η στροφή της ψυχής προς την ιδέα του αγαθού, η δύσκολη πορεία από την άγνοια στη γνώση. Σε άλλο σημείο της Πολιτείας ο Πλάτωνας αναφέρει ότι η παιδεία παρέχεται για το σώμα με τη γυμναστική και για την ψυχή με τη μουσική.
• Ομοιότητες σχετικά με τον σκοπό της παιδείας ανάμεσα στον Α. Δελμούζο και το πλατωνικό κείμενο:

1. Σύμφωνα με τον Δελμούζο, η παιδεία αποτελεί το μέσο για την κατάκτηση τόσο της ατομικής όσο και της συλλογικής ευημερίας, προκειμένου να βελτιώσει ο άνθρωπος τις συνθήκες ζωής του και να εξευγενίσει την ψυχή του, γεγονός που τον καθιστά ελεύθερο («Η παιδεία … πιο ελεύθερη»). Η υλοποίηση του σκοπού αυτού απαιτεί αδιάκοπο ατομικό αγώνα και εξάσκηση για την απελευθέρωση του ανθρώπου («Η ψυχική όμως καλλιέργεια … ελεύθερο άνθρωπο»).

Αντίστοιχα, στο πρωτότυπο κείμενο ο Πλάτωνας εστιάζει στον αποφασιστικό ρόλο της παιδείας στην ορθή διαχείριση του ανθρώπινου βίου, με στόχο να επιτύχει ο άνθρωπος την αληθινή γνώση που οδηγεί στη θέαση του Αγαθού («Ὁ δε γε νῦν … τἀγαθόν»).

2. Σύμφωνα με τον Δελμούζο, η προσέγγιση της παιδείας πηγάζει από τη δύναμη του ανθρώπου να «δουλεύει» το εγώ του και να εντοπίζει τα γόνιμα στοιχεία που υπάρχουν μέσα του. Άρα, στόχος του πρέπει να είναι η κατάκτηση της αυτογνωσίας που οδηγεί στην πνευματική ανύψωση («Στο ιδανικό … εγώ του»).

Αντίστοιχα, ο Σωκράτης στο πρωτότυπο κείμενο θεωρεί ότι η παιδεία είναι «τέχνη περιαγωγῆς», καθώς στρέφεται στον κόσμο, οφείλει να έχει πάντα καθολικό χαρακτήρα και να μην εξαντλείται σε προσέγγιση από μία επιμέρους οπτική γωνία. Πρόκειται για μια στροφή όλης της ύπαρξης προς τον «ήλιο», προς το αγαθό –για μια επώδυνη πορεία. Για τον Σωκράτη η γνώση είναι ανάμνηση, ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια και έγκειται στον ίδιο να την ξαναθυμηθεί, να την επαναφέρει στη μνήμη του.

Γ1. Και αν κανείς με ρωτήσει. Αλήθεια, και αν κάποιος αδικεί την πόλη, λες ότι πρέπει και με αυτόν να κάνουμε ειρήνη; Δεν θα το ισχυριζόμουν. Αλλά κυρίως υποστηρίζω ότι πολύ γρηγορότερα θα τιμωρούσαμε αυτούς, εάν δεν προκαλούσαμε καμία αδικία. Διότι δεν θα είχαν κανέναν σύμμαχο.

Γ2. Ο Ξενοφών στο έργο του Πόροι συνδέει την οικονομική ευημερία της Αθήνας με τα αγαθά της ειρήνης. Συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι η πόλη από οικονομικής άποψης κερδίζει περισσότερα από την ειρήνη παρά από τον πόλεμο και η θέση αυτή ενισχύεται από τα όσα έγιναν στο παρελθόν. Σε περίοδο ειρήνης λοιπόν εισέρρευσαν στην πόλη πολλά χρήματα, χρήματα τα οποία κατασπαταλήθηκαν όλα στον πόλεμο. Ο πόλεμος άλλωστε έχει επιφέρει τη μείωση και τη σταδιακή εξαφάνιση εσόδων που δαπανήθηκαν σε κάθε είδους πολεμικές επιχειρήσεις. Αντίθετα όταν έγινε ειρήνη στη θάλασσα, τα έσοδα αυξήθηκαν και βρίσκονταν στη διάθεση των πολιτών για να τα αξιοποιήσουν όπως ήθελαν. Τέλος, η επιλογή της ειρήνης θα επιφέρει και πολιτικά οφέλη, αφού οι εχθροί της Αθήνας θα απομονωθούν και δεν θα έχουν συμμάχους.

Γ3. α. ἐκλιπούσας: ἐξέλειπες

           εἰσελθούσας: εἰσῄεις / εἰσῄεισθα

           καταδαπανηθείσας: κατεδαπανῶ

Γ3. β. μᾶλλον: μάλα – μάλιστα

          θᾶττον: ταχέως/ταχύ – τάχιστα

Γ3. γ. τις: τισίν

         προσόδους: πρόσοδοι

         πολίταις: πολῖτα

Γ4. α. ἤ εἰρήνην: β΄όρος σύγκρισης με α΄όρο τον πόλεμον (υποκείμενο στο εἶναι)

λόγω της συγκριτικής λέξης κερδαλεώτερον

ταῦτα: υποκείμενο στο κριθείη (αττική σύνταξη)

         τῶν προσόδων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο

πολλάς

ἄγειν: υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα χρή, τελικό απαρέμφατο

Γ4. β. ἀνενεχθέντα: κατηγορηματική μετοχή του αντικειμένου (χρήματα) από το ρήμα εὑρήσει.

Γ4. γ. –πῶς ἂν ἄμεινον ταῦτα κριθείη: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας, ως αντικείμενο του ρήματος ουκ οἶδα. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα πῶς, εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἂν κριθείη), που δηλώνει το πιθανό ή δυνατόν να πραγματοποιηθεί στο παρόν / μέλλον.

–ὡς χρὴ καὶ πρὸς τοῦτον εἰρήνην ἄγειν: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση, ως αντικείμενο στο ρήμα λέγεις. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὡς (υποκειμενική κρίση) και εκφέρεται με οριστική (χρή) που δηλώνει το πραγματικό.

Πρότυπο Φροντιστηριακό Κέντρο Άνοδος

Αθανασοπούλου Μαρία

Βούρτση Ζωή

Λέντζιου Έφη

Σαργέντη Σοφία

Σεφερλή Γιάννα

Χαραλαμπίδη Χαρά

Σχόλιο Αρχαίων Ελληνικών

Τα θέματα των Αρχαίων Ελληνικών Προσανατολισμού απευθύνονταν σε καλά διαβασμένους και προετοιμασμένους μαθητές.  Το διδαγμένο κείμενο αντλήθηκε από την Πολιτεία του Πλάτωνα, συγκεκριμένα από την 9^η διδακτική ενότητα, που αποτελεί ένα από τα 4 καινούργια κείμενα, που εντάχθηκαν στην εξεταστέα ύλη μετά την αναπροσαρμογή της. Συγκεκριμένα ο Σωκράτης ερμηνεύει την αλληγορία του σπηλαίου και τονίζει ότι η παιδεία είναι αναγκαία για την ψυχή και τον πολίτη. Οι παρατηρήσεις του αποσπάσματος απαιτούσαν από τους μαθητές σκέψη, ανάκληση των ερμηνευτικών σχολίων τόσο του σχολικού τους βιβλίου όσο και του φροντιστηριακού τους υλικού, καθώς και κριτική ικανότητα στην σύγκριση με το παράλληλο κείμενο του Ε. Παπανούτσου. Το αδίδακτο κείμενο ήταν οι Πόροι του Ξενοφώντος, κείμενο χωρίς ιδιαίτερες γλωσσικές, γραμματικές ή συντακτικές δυσκολίες, γεγονός που καθιστούσε προσπελάσιμη τόσο την κατανόησή του όσο και την απόδοσή του στη Νέα Ελληνική. Συνοψίζοντας είμαστε ικανοποιημένοι από τη συνολική εικόνα των παιδιών, καθώς κρίνουμε ότι ανταποκρίθηκαν επαρκώς στα δεδομένα του διαγωνίσματος ξεπερνώντας επιτυχώς τις όποιες δυσκολίες έκρυβαν τα κείμενα.

Γιάννα Σεφερλή